Dit artikel in ASMR-stijl ervaren? Klik op de audio hiernaast.
Kippenvel tijdens de luizencontrole, kriebels terwijl de kapper je een nieuw kapsel verschaft of wegdommelen tijdens het voorlezen voor het slapengaan: dat zijn herkenbare gevoelens voor veel mensen. Tegenwoordig wordt een vergelijkbaar ontspannend kippenvelgevoel ‘ASMR’ genoemd. Maar wat is ASMR? En wat zegt de wetenschap erover? Lees, kijk en luister verder en wordt ondergedompeld in de wereld van ASMR.
Autonomous Sensory Meridian Response
ASMR staat voor Autonomous Sensory Meridian Response of in het Nederlands: Autonoom Zintuigelijk Meridiaan Reactie. Een flinke mond vol voor een tintelend gevoel dat veel mensen krijgen bij het horen van bepaalde geluiden, zoals gefluister, gekraak en getik. Maar ook bewegingen zijn een trigger voor ASMR-liefhebbers: denk aan het volgen van een lichtje of het kijken naar iemand die tekent. “Het is een reactie die jouw lichaam heeft ten aanzien van bepaalde sensorische input. Autonomous verwijst naar het feit dat mensen die ASMR ervaren, die reactie niet kunnen sturen”, legt cultuurwetenschapper Vincent Meelberg uit.
Autonoom - spontaan, zelfbesturend, zonder controle
Zintuiglijk - over de zintuigen of sensatie
Meridiaan - duidt een piek, climax of punt van hoogste ontwikkeling aan
Reactie - verwijst naar een ervaring die wordt veroorzaakt door iets extern of intern
Mensen die ASMR ervaren, beschrijven het niet als simpelweg kippenvel. Luisteraar Belinda Strijbos:“Het is een tintelend, bijna warm gevoel dat achter op mijn hoofd begint en naar mijn nek en schouders reist.” De sensatie van ASMR wordt vaak vergeleken met het gevoel van een hoofdmassagespin, waarbij de ijzeren sprietjes over je hoofd heen en weer bewegen.
ASMR-video’s
De eerste poging van ASMR-liefhebbers om hun liefde voor rustgevende, zachte geluiden met elkaar te delen, was in maart 2009. De eerste fluistervideo op het internet, van de Amerikaanse YouTuber genaamd ‘The Whispering Life’, verscheen toen op YouTube. Al snel ontstond er een hele kleine gemeenschap op het platform van ongeveer tien mensen die zichzelf kroonden als ‘The Whisper Community’. Ze maakten fluistervideo’s voor elkaar, omdat ze allemaal dat tintelende, toen nog onverklaarbare, gevoel ervaarden. Eén van die fluisterfans was Maaike Wind, bekend als MissVindicat ASMR. Zij was de eerste maker van ASMR-video’s in Nederland: “Maar toen heette dat nog geen ASMR, niemand wist nog wat het precies was dat we allemaal zo fijn vonden. Het was een heel klein, intiem clubje mensen dat elkaar fluisterend vertelde over hun dag.”
Benieuwd naar de eerste ASMR-video op het internet? Bekijk de video hieronder.
In 2010 bedacht een Amerikaanse vrouw genaamd Jennifer Allen de term ‘ASMR’ voor een tintelende sensatie die zij – en vele anderen met haar – ervaarde. Ze creëerde een Facebookgroep genaamd ‘Autonomous Sensory Meridian Response Group’ en de term werd al snel opgepakt door alle fluisterfans en leden van de Whisper Community.
In de beginjaren van ASMR werd het fenomeen nog alles behalve serieus genomen. Zo werd de Wikipedia-pagina voor de term in 2010 tot 2013 meerdere keren verwijderd, omdat er ‘niet genoeg bewijs bestond dat het echt is’.
ASMRtists
Maar de eerste, en misschien zelfs bekendste ASMR-artiest, gaat veel verder terug dan ‘The Whisper Community’. De schilder Bob Ross werd in de jaren tachtig en negentig namelijk enorm populair. Niet alleen om zijn schilderkunsten, maar juist om zijn kalme manier van praten en unieke, geruststellende stem. De afleveringen van zijn televisieprogramma waren nooit bedoeld als ASMR – dus de eerste, echte ASMR-artiest was hij niet - maar er zijn in de afleveringen van zijn programma een heleboel kenmerken te herkennen van ASMR zoals dat nu op YouTube te vinden is.
Fast forward naar 2022: ASMR is een wereldwijd, groeiend fenomeen dat miljoenen kijkers op YouTube binnenhaalt. In 2009 had je de keuze uit veertien kanalen waar je de ontspannende geluiden kon beluisteren. Nu zijn dat er meer dan anderhalf miljoen. Ook op Google is de toename in populariteit goed te zien: in januari 2009 kreeg de term wereldwijd nog minder dan 1 op een schaal van honderd zoekopdrachten, terwijl dat in april 2022 97 was.
Hoe kan het dan dat ASMR zo populair is geworden de afgelopen jaren? Dat is een logisch gevolg van de digitalisering en virtualisering van onze samenleving, vertelt cultuurwetenschapper Vincent Meelberg. “ASMR geeft de suggestie van nabijheid en echtheid, iets waar mensen in een groeiende virtualiserende maatschappij behoefte aan hebben. ASMR-video's bieden tastbaarheid, intimiteit en aanraking op een relatief eenvoudige manier.” De coronacrisis heeft nog eens een boost gegeven aan die behoefte: “Fysiek contact was eigenlijk gewoon onmogelijk, dus dan gaan mensen op zoek naar alternatieven. We blijven uiteindelijk fysieke wezens die dat fysieke contact waardevol en misschien zelfs noodzakelijk vinden”, vertelt Meelberg.
Tegenwoordig is ASMR zo'n populair fenomeen geworden, dat de term in de volksmond vaker duidt op het genre van YouTube-video’s, en niet meer op de tintelende sensatie. De makers van de video’s met rustgevende geluiden worden ‘ASMRtists’ genoemd: een samenvoeging van ‘ASMR’ en ‘Artists’. De trend is overgevlogen vanuit de Verenigde Staten, maar intussen zijn er ook duizenden Nederlandse ASMR-video’s te vinden op YouTube.
Esmee van Dutchess ASMR startte in 2017 haar ASMR-kanaal. Ze merkt dat ASMR intussen echt booming is op YouTube: “Het is nu veel meer hot topic, ook omdat de media er langzaam maar zeker meer aandacht aan besteden. Daardoor groeit de gemeenschap online en zijn mensen er meer open in.”
Benieuwd naar hoe het maken van een ASMR-video eraan toegaat? Bekijk de video hieronder.
Luisteraars
Naast de tintelende sensatie die ASMR-video’s bij veel luisteraars veroorzaken, worden veel mensen er ook rustig van. De 20-jarige Femke Visscher is daar één van. Ze ontdekte ASMR via de Nederlandse YouTuber BeautyGloss, zoals vele anderen in Nederland. Intussen is het luisteren en kijken van ASMR-video’s dagelijkse kost voor Femke: “Ik luister het eigenlijk om in een rustige mood te komen. Vaak luister ik liever naar friemelgeluidjes dan naar muziek.”
Een ander en groot deel van de ASMR-luisteraars gebruikt ASMR om hen te helpen met mentale problemen zoals angststoornissen en depressie. Letitia (20) krijgt in haar puberteit last van een angststoornis, die heftige angsten en paniekmomenten veroorzaakt in haar dagelijks leven. “Toen heb ik ASMR echt het meest nodig gehad. Iemand die mij geruststelt en even tot rust brengt.” Ook de 20-jarige luisteraar Belinda heeft baat bij ASMR: “Ik heb PTSS en er komt als ik alleen ben of als ik wil gaan slapen heel veel naar boven. Als ik me dan kan focussen op een ASMR-filmpje waar ik rustig van word, zet het even die nare gedachtes op stil en kan ik gewoon rustig in slaap vallen.”
Maar hoe kan het dat zoiets ‘simpels’ als video’s waarin mensen fluisteren tegen een camera hen zo erg helpen? “Dat is heel erg lastig uit te leggen. Die video’s komen heel persoonlijk over, ook al weet je dat dat het niet is. Het is gewoon heel toegankelijk, ik had door ASMR altijd iemand waar ik naartoe kon stappen”, vertelt Letitia.
Vooroordelen en stereotypen
Ondanks het feit dat ASMR een grote groep mensen helpt in slaap te vallen, te ontstressen of zelfs om te gaan met mentale problemen, hangen er nog veel vooroordelen aan ASMR. Bijna iedere ASMRtist en luisteraar die ik sprak, was van mening dat ASMR een weinig bespreekbaar en bijna taboeonderwerp is. Luisteraar Belinda vertelt daarover: “Het wordt een beetje als iets geks gezien, en dat snap ik ook wel want het is iets heel bijzonders. Maar toch vind ik die reacties heel erg jammer, want ASMR helpt heel veel mensen.”
Ook veel ASMRtists merken dat er stereotypen en negatieve associaties zijn omtrent ASMR. “Ik roep het niet van de daken, omdat er toch nog een beetje een stigma omheen hangt”, vertelt ASMRtist ASMRose. Ook Thijs, van het kanaal SleepyTwin ASMR, houdt het maken van zijn ASMR-video’s liever voor zichzelf: “Het is toch een beetje schaamte, waardoor ik het privé wil houden. Dat vind ik wel jammer, want als ik een spinning-instructeur of zo zou zijn, zou ik niet twee keer nadenken om dat te delen.” Voor nu houdt hij dat liever ook nog even zo, “maar ik kan me voorstellen dat ik het aan wat meer mensen zou vertellen als mijn kanaal wat groter wordt.”
Benieuwd hoe mensen die niet naar ASMR luisteren reageren op de video’s? Bekijk de video hieronder.
Cultureel antropoloog Hannah Koster besloot onderzoek te doen naar de ASMR-gemeenschap en de ontwikkelingen daarbinnen. En wat bleek? “Ik kwam tot de conclusie dat ASMR erg getekend wordt door seksualisatie en commodificatie. Simpel gezegd: mensen associëren het voornamelijk met seks en geld.”
Seksualisatie
In juni 2018 verbande China ASMR-video’s van al zijn streamingdiensten, omdat het land het internet wilde opschonen van alle seksuele content. ASMR was volgens China een manier om porno te verstoppen op het internet, wat het naar eigen zeggen een bedreiging voor de Chinese jeugd maakt. In september van hetzelfde jaar besloot betalingservice PayPal – die samenwerkt met YouTube – alle betalingen naar ASMRtists stop te zetten. Volgens Paypal overschreed de inhoud van hun video’s namelijk het verbod op seksuele content van het bedrijf.
In haar onderzoek sprak Koster met ASMRtists en luisteraars, maar ook met mensen die ASMR vreselijk vinden of niet regelmatig luisteren. Seksualisatie kwam in zo goed als ieder gesprek aan bod: “Zowel de mensen binnen de gemeenschap als buiten de gemeenschap hadden associaties met seks, in welke vorm dan ook”, vertelt Koster. Die associatie met seks en het feit dat die van binnen- en buitenaf komt, is geen verrassing voor Koster. “Mensen die het niet begrijpen, denken dat het seksueel is. Maar mensen die het wel snappen, zien ook heel duidelijk dat ASMR wel seksueel kan zijn.”
In onderzoek van PlosOne liet 95 procent van de 800 ondervraagden die ASMR ervaren daarentegen weten dat ze niet opgewonden raakten bij het zien en horen van ASMR-video’s. Het verschil in associatie zit volgens Koster dan ook vooral in of je wel of niet gevoelig bent voor ASMR. “Als je ASMR ervaart, zie je het minder snel als iets seksueels. Want die tintelingen hebben niks met seks te maken. Maar als je die tintelingen niet ervaart, kun je het al sneller associëren met seks. Het internet draait daar natuurlijk ook heel erg om.”
Maar hoe kan het dat fluistervideo’s toch seksuele associaties opwekken bij sommige mensen? Daar zijn twee verklaringen voor, legt cultuurwetenschapper Vincent Meelberg uit. “Allereerst is ASMR een lichamelijke ervaring, en alles wat met het lichaam te maken heeft, kan natuurlijk snel geërotiseerd worden. Daarnaast is het ook een beetje de schuld van de ASMR-pionieren zelf. Sommige vrouwelijke ASMRtists presenteren zichzelf op een bepaalde manier, waardoor ze wel aan erotische vooroordelen voldoen.”
Dat maakt het ook een gender issue, vertelt Hannah Koster. “ASMRtists zijn vaak vrouwen en vrouwen worden natuurlijk meer geseksualiseerd dan mannen”, vertelt ze. Daar hebben creators volgens haar dan ook weer op ingespeeld. Want ‘sex sells’. “Er zijn ook veel ASMRtists die nu juist meer seksuele content zijn gaan maken. Ze weten dat mensen door dat aspect gaan kijken en dat ze dus meer geld kunnen binnenhalen.”
Maar dat maakt ASMR als fenomeen op zich niet seksueel, legt Meelberg uit. “De erotische kant is een genre binnen ASMR. Als mensen niet bekend zijn met een fenomeen, kennen ze vaak alleen de uitersten en de extremen. Daarom associëren mensen ASMR al snel met seks.”
Commodificatie
Er valt intussen – vooral voor grote, internationale ASMRtists – flink wat geld te verdienen met het maken van ASMR-video’s. En dat valt op, vertelt Koster. “Er zijn mensen die beginnen met ASMR omdat ze weten dat ze er veel views en veel geld mee kunnen krijgen. Je hebt wel veel kanalen die middelmatige ASMR maken en weten dat ze wel kunnen scoren.” Maar het overgrote deel van de ASMRtists, vooral die in Nederland, doen het wel echt omdat ze daadwerkelijk van ASMR houden, vervolgt Koster. “Er blijven meer mensen met goede intenties, die echt hun liefde voor ASMR willen delen met hun kijkers.”
Voor de meeste ASMRtists in Nederland valt er van de inkomsten van hun video’s niet te leven. ASMRtist SleepyTwin ASMR vertelt: “Ik verdien wel iets, ongeveer twintig euro per video. Maar dat weegt niet op tegen de ongeveer drie uur die ik besteed aan het maken en bewerken van iedere video.”
Als het gaat om geld verdienen met ASMR, gaat dat niet altijd even gemakkelijk, vertelt Koster. ASMRtists zitten tegenwoordig namelijk in een tweestrijd met YouTube; het platform waar zij hun geld vandaan halen. “YouTube verdient aan de ene kant heel veel geld aan ASMR, want de video's worden ontzettend goed bekeken. Aan de andere kant weet YouTube ook dat ze bepaalde sponsoren niet voor die video’s kunnen gebruiken, omdat zij niet geassocieerd willen worden met zogenaamde seksuele content.”
Vooral grote makers van ASMR-video’s hebben veel sponsordeals, vertelt Koster. Ze noemt de Amerikaanse Gibi ASMR, “maar die wordt ook steeds meer mainstream, mensen zien dat als ‘normale’ ASMR.” In Nederland zijn het volgens Koster vaak dezelfde bedrijven die ASMR-video’s sponseren. “Dat zijn dan bedrijven die het wel aandurven. Veel grote namen willen nog steeds niet geassocieerd worden met ASMR.”
De wetenschap achter ASMR
Aangezien ASMR steeds meer een groeiend fenomeen wordt, begint de wetenschap zich ook op het onderwerp te storten. Vooral voor de wetenschap is ASMR nog een nieuw fenomeen, waardoor er nog weinig wetenschappelijk onderzoek is om ASMR te ondersteunen. Het onderzoek dat er wel is gedaan, geeft ons al een kijkje in de echtheid van ASMR en de manier waarop het mensen kan helpen.
Hoe echt is ASMR?
Veel mensen beschrijven de ASMR-sensatie dus als een tintelend, warm gevoel dat begint op het achterhoofd. Maar hoe wetenschappelijk - hoe echt - is dat gevoel? Die vraag wilde cognitieve neurowetenschapper Ana Reinartz Groba – die één van de eersten was die het fenomeen ASMR in de hersenen onderzocht - beantwoorden. Ze koppelde 23 personen die gevoelig zijn voor de ASMR-tintelingen aan een EEG-cap – zo’n gekke muts die je hersenactiviteit kan meten vanaf je schedel – en liet hen verschillende ASMR-video’s zien. En wat bleek? “Er was een daadwerkelijke verandering in hersengolven tijdens het ervaren van ASMR, dus het voelen van die zogenaamde tingles.”
Uit Groba’s onderzoek blijkt dat er wel degelijk iets gebeurt in de hersenen tijdens het ervaren van ASMR. Wat ze zag, was dat het simpelweg kijken naar deze video’s, mensen in een soort meditatieve staat brengt. “Maar zodra ze iets voelen tintelen, gebeurt er iets anders. Tijdens die tintelende ervaring neemt de zogenaamde ‘Alpha Brain Activity’ – die suggereert dat de hersenen in een rustende staat zijn - af in de voorkant van de hersenen. Dat betekent dat iets in dat gebied geactiveerd of gestimuleerd wordt.”
Maar wat betekenen die bevindingen? “Het laat eigenlijk zien dat ASMR-tintelingen hun eigen, aparte patroon hebben in de hersenen dat anders is dan simpelweg ontspannen zijn. Het is bewijs dat ASMR bestaat en dat mensen niet gek zijn of iets hebben verzonnen”, vertelt Groba. Wat die tintelingen precies zijn, blijft lastig te definiëren. “Maar we weten nu in ieder geval dat ASMR iets echts is en vooral ook iets is wat veel mensen kunnen ervaren.”
Wel of niet fan van ASMR
Hoewel er geen exacte cijfers zijn voor hoeveel mensen claimen te genieten van de fysieke effecten van ASMR, is het zeker niet iedereen. Volgens Vincent Meelberg – die verstand heeft van de maatschappelijke en culturele kant van ASMR – is dat te verklaren door de associatie die jij als persoon hebt met ASMR-geluiden. “Allereerst zijn sommige mensen simpelweg meer auditief ingesteld dan anderen. Maar het kan wellicht ook te maken hebben met iemands opvoeding. Stel dat jouw vader of moeder altijd woordjes in jouw oor fluisterde als kind, dan kan ik me voorstellen dat dergelijke geluiden in je volwassen leven die herinnering en die gevoelens weer triggeren.” Hoe jij op ASMR reageert, is dus een persoonlijke afweging die mogelijk te maken heeft met hoe jij zulke geluiden hebt ervaren in jouw jeugd, vertelt Meelberg.
Uit onderzoek is daarnaast gebleken dat er verschillen zitten in de verbindingen in de hersenen bij mensen die ASMR wel ervaren en mensen die dat niet doen, vertelt Groba. “ASMR-ervarers hebben minder verbindingen tussen sommige hersengebieden in het defaultnetwerk, dat actief is wanneer je niks doet. Daarnaast zijn de gebieden in de hersenen die evalueren hoe belonend een bepaalde ervaring is – dus die een soort prijskaartje hangen aan dingen die je ervaart, ziet of hoort – bij ASMR-ervarers meer verbonden met het sensorimotor netwerk. Dat is het netwerk dat te maken heeft met acties en bewegingen.”
Word je dan geboren met zo’n ASMR-brein? “Daar is nog weinig bewijs voor, maar aangezien er een duidelijk verschil is tussen mensen die wel of niet ASMR ervaren, zou ik niet zeggen dat het iets is wat je leert. Het gebeurt ergens in de ontwikkeling van je hersenen. Als ze dan uiteindelijk volledig ontwikkeld zijn, zit je vast aan het feit dat je wel of niet een ASMR-brein hebt. Daar kan je dan niks meer aan veranderen”, legt Groba uit.
Mentale gezondheid
Uit recent onderzoek van het Amerikaanse onderzoeksinstituut PlosOne blijkt dat mensen die ASMR ervaren gevoeliger zijn voor neuroticisme – een karaktertrek die wijst op emotionele instabiliteit en iemand gevoeliger maakt voor onder andere angststoornissen, boosheid, schuldgevoelens en depressie. Dit onderzoek suggereert dat ASMR mogelijk ingezet kan worden (in therapie) om mensen te helpen met dergelijke mentale problemen.
Veel ASMR-luisteraars – waaronder Belinda Strijbos en Letitia de Vries – zetten ASMR-video’s in om hen te helpen met mentale problemen. Volgens Meelberg valt ASMR te vergelijken met meditatie en mindfullness – iets wat bewezen effect heeft op mentale gezondheid. “Met veel meditatievormen kom je tot rust en kun je je brein en gedachtegang tot rust brengen. ASMR kan voor veel mensen een gelijkaardige uitwerking hebben.”
De nood aan lichamelijk contact – die in de coronacrisis alleen maar groter is geworden – kan volgens Meelberg wellicht een oorzaak zijn van psychische klachten: “ASMR is wellicht een substituut voor dat lichamelijke contact. Het compenseert het gebrek eraan en kan daardoor psychische voordelen bieden voor mensen.”
Onderzoeker en cognitieve neurowetenschapper Ana Reinartz Groba is hoopvol over de impact die ASMR heeft op haar luisteraars. “Bekend is nu dat het in ieder geval heel veel mensen kan helpen. De potentie is er sowieso”, vertelt Groba. Volgens haar valt er nog veel te ontdekken binnen ASMR en de manier waarop het breder ingezet kan worden. “Meer onderzoek is nodig en noodzakelijk, maar het valt mij sowieso op dat ASMR een grote groep mensen helpt op veel verschillende manieren. Het zou mij niet verrassen en het zou ook heel interessant zijn als het blijkt dat psychologen het in kunnen zetten als verlengde van therapie. ASMR heeft enorm veel potentie, dus ik ben benieuwd wat de wetenschap ons in de toekomst op dat vlak kan brengen.”
Benieuwd of jij gevoelig bent voor ASMR? ASMRtist Dutchess ASMR maakte een video voor ‘De Wereld van ASMR’, waarin je met vijf triggers wordt meegenomen in de rustgevende wereld van ruggenkriebels en breinorgasmes. Bekijk de video hieronder!